Zabezpieczenie dowodu to instytucja prawna uregulowana w Kodeksie postępowania cywilnego (k.p.c.), która umożliwia utrwalenie stanu faktycznego lub zebranie istotnych dowodów jeszcze przed rozpoczęciem postępowania sądowego. Ma to na celu zapobieżenie ich utracie, zniekształceniu lub uniemożliwieniu ich późniejszego przeprowadzenia.
Podstawowe przepisy dotyczące zabezpieczenia dowodu znajdują się w art. 310–316 k.p.c. Zgodnie z art. 310 § 1 k.p.c., Sąd może zabezpieczyć dowód, jeśli zachodzi obawa, że jego późniejsze przeprowadzenie stanie się niemożliwe lub znacznie utrudnione.
Z możliwości zabezpieczenia dowodu przewidzianej w procedurze cywilnej korzysta się w różnych sytuacjach, a w szczególności, gdy:
- Istnieje ryzyko zniszczenia lub zniekształcenia dowodu (np. wada budowlana może zostać usunięta przed rozpoczęciem procesu);
- Dowód ma charakter nietrwały (np. zalanie budynku, wady konstrukcyjne, usterki techniczne);
- Występuje konieczność natychmiastowego zabezpieczenia opinii biegłego (np. analiza techniczna budynku przed jego rozbiórką).
Opłata sądowa za wniosek o zabezpieczenie dowodu wynosi 100 zł (zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Dodatkowe koszty mogą wynikać z konieczności:
- Pokrycia wynagrodzenia biegłego (koszty opinii mogą wynosić od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych, w zależności od zawiłości sprawy, specyfiki badanego przez biegłego problemu, dostępności biegłych);
- Wynagrodzenia pełnomocnika procesowego, jeśli strona korzysta z usług prawnika;
- Kosztów przeprowadzenia oględzin i dokumentacji fotograficznej;
Jak przygotować się do złożenia wniosku o zabezpieczenie dowodu?
Aby skutecznie zabezpieczyć dowody w sporze budowlanym, uczestnik procesu powinien:
- Dokumentować na bieżąco postęp prac – prowadzenie szczegółowej dokumentacji fotograficznej czy filmowej, sporządzanie notatek z kluczowych zdarzeń i decyzji;
- Gromadzić korespondencję – zachowywanie wiadomości e-mail, korespondencji SMS, pism, protokołów odbiorów oraz uwag do realizowanych prac;
- Zebrać dane dotyczące świadka – jeśli to możliwe, warto zapewnić obecność niezależnego świadka (np. inżyniera, inspektora nadzoru), który w razie konieczności potwierdzi stan faktyczny;
- Zlecić ekspertyzę techniczną – w przypadku istotnych wad budowlanych warto zlecić niezależnemu rzeczoznawcy budowlanemu przygotowanie ekspertyzy, tj. prywatnej opinii, która stanowić będzie dowód w postępowaniu;
Zabezpieczenie dowodu to skuteczne narzędzie pozwalające na utrwalenie istotnych informacji jeszcze przed wszczęciem procesu. Jest szczególnie przydatne w sprawach budowlanych, gdzie dowody mogą ulec zniszczeniu lub modyfikacji. Kluczowe znaczenie ma szybka reakcja i odpowiednie zabezpieczenie materiałów dowodowych, aby w razie konieczności można było skutecznie dochodzić swoich praw przed sądem.
Mimo swojej użyteczności, instytucja ta nie jest wykorzystywana zbyt często. Wynika to z kilku powodów, w tym niewystarczającej świadomości uczestników procesu budowlanego co do możliwości jej zastosowania oraz obawy przed dodatkowymi kosztami związanymi z opinią biegłego i postępowaniem sądowym, które ostatecznie w wielu przypadkach i tak pojawią się na późniejszym etapie postępowania sądowego. Dodatkowo, w wielu przypadkach strony liczą na polubowne rozwiązanie sporu lub nie są przekonane o skuteczności tego środka. Niejednokrotnie zabezpieczenie dowodu postrzegane jest jako działanie przedwczesne, które może eskalować konflikt zamiast go rozwiązać.
Warto jednak pamiętać, że zastosowanie tej instytucji może pozwolić na udowodnienie istotnej okoliczności, której wykazanie na późniejszym etapie postępowania mogłoby stać się niemożliwe, co mimo słuszności dochodzonych racji może uniemożliwić wygranie procesu. Właśnie dlatego zabezpieczenie dowodu jest tak wartościowym narzędziem, które może przesądzić o wyniku przyszłego sporu.