Coraz częściej, niezależnie od branży i powszechnie występujących w niej sporów natury prawnej, słyszy się o arbitrażu. Nie inaczej jest w przypadku szeroko rozumianego procesu deweloperskiego, który ze względu na mnogość umów zawieranych z potencjalnymi nabywcami, na rzecz których przeniesione ma być prawo własności lokali oraz często występujący element podwykonawczy, może prowadzić do wielu intensywnych i długotrwałych sporów sądowych.
Czym tak naprawdę jest arbitraż?
Zanim przejdziemy do próby odpowiedzenia na pytanie, czy deweloper może skutecznie wykorzystywać arbitraż w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej należy wyjaśnić, czym tak naprawdę jest arbitraż. Arbitraż to nic innego jak polubowne rozwiązanie sporu, w ramach którego strony umawiają się, iż przyszłe (lub aktualne) spory występujące między nimi z konkretnego tytułu będą rozpoznawane przez Sądy Arbitrażowe w specjalnym – uproszczonym, przyśpieszonym trybie a nie w klasycznym, sformalizowanym procesie cywilnym przed sądem rejonowym czy okręgowym. Najbardziej optymalne z punktu widzenia osób zainteresowanych instytucją arbitrażu jest korzystanie ze stałych sądów arbitrażowych, które w ilości ponad dwudziestu ośrodków rozsiane są po całym terytorium naszego kraju, dlatego też w niniejszym artykule nie będziemy poruszać kwestii arbitrażu w trybie ad hoc.
Obligatoryjnym elementem dla poddania przez przedsiębiorcę danej sprawy pod kognicję stałego Sądu Arbitrażowego jest zawarcie klauzuli arbitrażowej w konkretnej umowie lub zawarcie odrębnej umowy arbitrażowej.
Nawet jeśli umowa nie zawiera klauzuli arbitrażowej lub strony nie zawarły umowy arbitrażowej, spór nadal może trafić do sądu arbitrażowego – pod warunkiem, że nie rozpoczęto jeszcze postępowania przed sądem powszechnym (np. poprzez złożenie pozwu). Wniosek o zawarcie umowy arbitrażowej można zgłosić nawet na etapie odpowiedzi na przedsądowe wezwanie do zapłaty. W przypadku braku uregulowania konkretnego parametru procesu przez strony, wiążące będą dla nich postanowienia regulaminu danego stałego sądu arbitrażowego, przed którym rozpoznana ma być sprawa.
Możliwość modyfikacji przez strony kształtu procesu w postępowaniu arbitrażowym
Zawierając zapis na sąd arbitrażowy strony mogą dostosować postępowanie do swoich potrzeb, ustalając m.in.:
- Sposób doręczeń – np. całkowite wyłączenie listów poleconych na rzecz przesyłania pism wyłącznie e-mailem, co przyspiesza proces i eliminuje ryzyko opóźnień spowodowanych celowym nieodbieraniem korespondencji.
- Liczbę arbitrów – np. jeden arbiter przy prostych sprawach lub trzech przy bardziej skomplikowanych.
- Wybór arbitrów – np. specjalistów w dziedzinie budownictwa, co pozwala na szybsze i bardziej precyzyjne rozstrzygnięcie sporów dotyczących rękojmi za wady budynku.
- Sposób zabezpieczenia roszczeń – np. możliwość zajęcia ruchomości na placu budowy w przypadku miesięcznej zwłoki w wykonaniu robót.
- Język postępowania – możliwość prowadzenia sprawy w wybranym języku.
- Forma postępowania – ustalenie, czy konieczne jest przeprowadzenie rozprawy, czy sprawa może zostać rozstrzygnięta na podstawie dokumentów.
Tego rodzaju elastyczność pozwala stronom na usprawnienie procesu i uniknięcie długotrwałego postępowania przed sądem powszechnym.
Czy wyrok sądu arbitrażowego jest tak samo ważny jak wyrok sądu powszechnego?
Należy podkreślić dwie kluczowe kwestie związane z bezpieczeństwem oraz skutecznością wyroków sądów arbitrażowych. Po pierwsze, wyroki wydane przez sądy arbitrażowe oraz ugody przed nimi zawierane mają taką samą moc prawną jak orzeczenia sądów powszechnych, o ile zostaną uznane przez sąd powszechny lub nadana im zostanie klauzula wykonalności.
Po drugie, przypadki, w których sąd powszechny może odmówić uznania wyroku arbitrażowego lub nadania mu klauzuli wykonalności, są wyjątkowo ograniczone. Sprowadzają się one do sytuacji takich jak naruszenie klauzuli porządku publicznego, wyłączenie arbitrażu dla danego rodzaju spraw przez ustawę, czy też pozbawienie konsumenta ochrony prawnej wynikającej z przepisów bezwzględnie obowiązujących. Ponadto druga strona może wnioskować o odmowę uznania wyroku w przypadku wykazania m.in. nieważności zapisu na sąd arbitrażowy, niepoinformowania jej o wyznaczeniu arbitra lub wydania wyroku na podstawie fałszywych dowodów. Warto podkreślić, że katalog możliwych zarzutów wobec wyroku arbitrażowego jest znacznie węższy niż w postępowaniu przed sądem powszechnym.
Dodatkowo, w przypadku sporów międzynarodowych, wyroki arbitrażowe pozostają skuteczne dzięki Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych, o czym więcej w artykule: Czy deweloper może wykorzystać arbitraż w sporach międzynarodowych?
Podsumowanie
Podsumowując, arbitraż stanowi atrakcyjną alternatywę dla postępowania przed sądami powszechnymi, zwłaszcza w przypadku dużych podmiotów gospodarczych i deweloperów. Do jego najważniejszych zalet należą:
- Szybkość postępowania – arbitraż trwa znacznie krócej niż klasyczny proces cywilny, który w sprawach gospodarczych często przeciąga się na lata.
- Specjalistyczna wiedza arbitrów – sprawy są rozstrzygane przez ekspertów znających specyfikę branży budowlanej, co ułatwia dochodzenie roszczeń i obronę praw.
- Odformalizowany charakter – brak skomplikowanych procedur sądowych pozwala na większą elastyczność i oszczędność czasu oraz kosztów.
- Moc prawna wyroku – wyrok arbitrażowy ma taką samą skuteczność jak orzeczenie sądu powszechnego, pod warunkiem uznania go przez sąd powszechny lub nadania mu klauzuli wykonalności.
- Większa skłonność do ugód – postępowanie arbitrażowe sprzyja polubownemu rozwiązaniu sporu.
- Jednoinstancyjność – brak możliwości apelacji eliminuje ryzyko wieloletniego przeciągania postępowania.
Dzięki tym zaletom arbitraż staje się coraz popularniejszym rozwiązaniem dla podmiotów działających w branży deweloperskiej.