Wynagrodzenie wykonawcy robót budowlanych jest jednym z kluczowych elementów umowy o roboty budowlane. Co do zasady, wysokość wynagrodzenia ustalana jest w momencie zawierania umowy i powinna być wiążąca dla stron. Niemniej jednak, w pewnych wyjątkowych sytuacjach prawo przewiduje możliwość jego zmiany. Nie oznacza to jednak, że wynagrodzenie może być dowolnie podwyższane lub obniżane – zmiana musi wynikać z określonych przesłanek prawnych. Wykonawca nie może domagać się podwyższenia wynagrodzenia np. z tego powodu, że podjął decyzję o zwiększeniu stawek za swoje usługi. Możliwość zmiany wynagrodzenia podlega rygorystycznym ograniczeniom i wymaga spełnienia określonych warunków, które wynikają zarówno z przepisów Kodeksu cywilnego (k.c.), jak i – w przypadku zamówień publicznych – Prawa zamówień publicznych (PZP).
Zmiana wysokości wynagrodzenia wykonawcy może nastąpić w następujących przypadkach:
- Waloryzacja wynagrodzenia – zgodnie z art. 358(1) § 3 k.c., jeśli po zawarciu umowy nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, można żądać waloryzacji świadczenia;
- Zmiana zakresu prac – jeśli doszło do zwiększenia lub zmniejszenia zakresu robót na skutek decyzji inwestora lub zmian w projekcie budowlanym, może to uzasadniać korektę wynagrodzenia;
- Nadzwyczajna zmiana stosunków (klauzula rebus sic stantibus) – zgodnie z art. 357(1) k.c., jeśli po zawarciu umowy nastąpiły nadzwyczajne okoliczności, które znacząco utrudniają wykonanie zobowiązania zgodnie z pierwotnymi warunkami, Sąd może zmienić treść umowy, w tym wynagrodzenie;
- Konkretny zapis w umowie – strony mogą wprowadzić klauzule waloryzacyjne lub mechanizmy zmiany wynagrodzenia, które określą warunki jego zmiany;
- Zmiana przepisów prawa – w przypadku zamówień publicznych art. 455 ust. 1 pkt 4 Prawa zamówień publicznych (PZP) przewiduje możliwość zmiany umowy, jeśli zmiana ta stała się konieczna z przyczyn niezależnych od stron.
Aby skutecznie dochodzić zmiany wynagrodzenia, konieczne jest wykazanie:
- Faktycznej zmiany warunków wykonania umowy – np. wzrostu cen materiałów budowlanych, siły roboczej czy kosztów transportu;
- Braku winy wykonawcy – podwyższenie wynagrodzenia nie może być efektem zaniedbań lub błędów wykonawcy;
- Nadzwyczajnego charakteru okoliczności – w przypadku powołania się na art. 357(1) k.c. lub art. 455 PZP należy udowodnić, że zmiana okoliczności była nieprzewidywalna i niezależna od stron;
- Dokumentacji potwierdzającej dodatkowe koszty – w tym kosztorysów, faktur, opinii biegłych czy ekspertyz rynkowych;
Jak dochodzić zmiany wynagrodzenia?
- Negocjacje z inwestorem – pierwszym krokiem powinno być podjęcie rozmów w celu uzyskania zgody na podwyższenie wynagrodzenia na podstawie zapisów umowy lub przepisów prawa;
- Aneks do umowy – jeśli strony wypracują porozumienie, zmiana wynagrodzenia powinna zostać formalnie potwierdzona aneksem;
- Pozew do sądu – jeśli inwestor odmawia zmiany wynagrodzenia, wykonawca może wystąpić z powództwem na podstawie art. 357(1) k.c. lub innych właściwych przepisów, o których mowa powyżej;
- Mediacja lub postępowanie pojednawcze – w niektórych przypadkach warto rozważyć rozwiązania polubowne przed skierowaniem sprawy do sądu;